هر آنچه باید درباره اگزما بدانید

علت اگزما چیست؟

علت دقیق اگزما هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است. اما پژوهشگران معتقدند که اگزما ناشی از یک واکنش بیش فعال در سیستم ایمنی بدن است. وقتی پوست در معرض مواد محرک خارجی قرار می‌گیرد، سیستم ایمنی ممکن است بیش از حد واکنش نشان دهد و این موضوع منجر به التهاب، خارش و خشکی پوست می‌شود.

علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند که برخی افراد مبتلا به اگزما به اندازه کافی پروتئینی به نام فیلاگرین (Filaggrin) تولید نمی‌کنند. این پروتئین نقش کلیدی در حفظ رطوبت، استحکام و سلامت سد دفاعی پوست دارد. نبود آن باعث می‌شود پوست زودتر خشک و تحریک‌پذیر شود.

عوامل تحریک‌کننده یا محرک اگزما (Eczema Triggers)

حملات یا عود اگزما زمانی اتفاق می افتد که یکی یا چند مورد از علائم اگزما به‌طور ناگهانی ظاهر یا تشدید می‌شود.
بر اساس گزارش «سرویس سلامت ملی بریتانیا (NHS)»، عوامل محیطی و درونی می‌توانند باعث شروع یا تشدید اگزما شوند.

عوامل شایع تحریک‌کننده اگزما عبارت‌اند از:

• مواد شیمیایی یا نگهدارنده‌ها در شوینده‌ها، صابون‌ها یا پاک‌کننده‌ها
• محصولات معطر (لوسیون، اسپری بدن، عطر و …)
• دود سیگار
• آلرژن‌های محیطی مانند گرده گل، کپک، گرد و غبار یا کنه‌های گردوغبار
• پارچه‌های زبر یا تحریک‌کننده مانند پشم
• الیاف مصنوعی (مثل پلی‌استر یا نایلون)
• تعریق زیاد
• تغییرات دمایی شدید (گرمای ناگهانی یا سرمای ناگهانی)
• استرس و فشار روانی
• آلرژی‌های غذایی (مانند لبنیات، تخم مرغ، آجیل یا گندم)
• پوست و موی حیوانات خانگی (مثل سگ و گربه)
• عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی (مثل سرماخوردگی یا آنفلوآنزا)

علائم اگزما چیست؟

اصلی‌ترین نشانه اگزما، خارش، خشکی، زبری، پوسته‌ریزی، التهاب و تحریک‌پذیری پوست است.
این بیماری معمولاً دوره‌ای است: یعنی ممکن است علائم ظاهر شوند، مدتی کاهش یابند و سپس دوباره عود کنند.

نواحی رایج بروز اگزما

اگزما می‌تواند در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر شود، اما معمولاً نواحی زیر بیشتر درگیر می‌شوند:

• بازوها
• قسمت داخلی آرنج
• پشت زانوها
• گونه‌ها
• پوست سر

اگزما واگیردار نیست و در برخی افراد با افزایش سن شدت آن کمتر می‌شود.

سایر علائم رایج اگزما

• خارش شدید (گاهی آن‌قدر شدید که خواب را مختل می‌کند)
• لکه‌های قرمز یا خاکستری-قهوه‌ای روی پوست
• برآمدگی‌های کوچک و خارش‌دار که در صورت خاراندن ممکن است ترشح داشته باشند
• پوسته‌های زرد و خشک که می‌توانند نشانه عفونت ثانویه باشند
• ضخیم شدن پوست و پوسته‌ریزی
• احساس سوزش یا زخم بودن پوست
• بدتر شدن علائم در شب

بسیاری از افراد مبتلا گزارش می‌دهند که خارش و تحریک پوست در شب بیشتر می‌شود و خواب را دشوار می‌سازد.

خارش زیاد و خاراندن بیش از حد باعث آسیب بیشتر به پوست شده و حتی می‌تواند منجر به عفونت پوستی شود که نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک دارد.

درمان اگزما چگونه است؟

درمان اگزما بستگی به نوع، شدت علائم و شرایط بدنی هر فرد دارد. متخصص پوست، پزشک عمومی یا آلرژی‌شناس می‌تواند مؤثرترین گزینه درمانی را برای شما تجویز کند. گاهی ترکیب چند روش درمانی با هم می‌تواند نتیجه بهتری بدهد.

در ادامه با رایج‌ترین روش‌های درمان اگزما آشنا می‌شوید:

داروهای خوراکی

آنتی‌هیستامین‌های بدون نسخه (OTC)

این داروها با بلوک واکنش‌های آلرژیک ناشی از هیستامین، به کاهش خارش کمک می‌کنند. معمولاً برای مصرف شبانه توصیه می‌شوند چون ممکن است باعث خواب‌آلودگی شوند.

نمونه‌هایی از آنتی‌هیستامین‌های رایج:

• ستیریزین (Cetirizine – زایرتک)
• دیفن‌هیدرامین (Diphenhydramine – بنادریل)
• فکسوفنادین (Fexofenadine – آلگرا)
• لوراتادین (Loratadine – کلاریتین)

کرم‌ها و پمادهای کورتونی (استروئیدی)

کورتون‌های موضعی مانند هیدروکورتیزون برای کاهش خارش، التهاب و پوسته‌ریزی مؤثر هستند.
اما استفاده طولانی‌مدت از این محصولات ممکن است عوارضی مثل:

• نازک شدن پوست
• تحریک یا سوزش
• تغییر رنگ پوست

داشته باشد.

هیدروکورتیزون به عنوان یک استروئید با قدرت پایین به صورت OTC در داروخانه‌ها موجود است و برای اگزمای خفیف مناسب است.
برای اگزمای متوسط تا شدید، پزشک ممکن است استروئیدهای قوی‌تر تجویز کند.

کورتون‌های خوراکی

اگر کرم‌های موضعی تأثیر نداشته باشند، پزشک ممکن است کورتیکواستروئید خوراکی تجویز کند.
این داروها در کوتاه‌مدت مؤثرند اما مصرف طولانی آن‌ها ممکن است عوارض جدی مانند پوکی استخوان ایجاد کند.

آنتی‌بیوتیک‌ها

اگر پوست دچار عفونت باکتریایی شود (مثلاً زخم‌ها چرکی یا زرد شوند)، پزشک ممکن است از آنتی‌بیوتیک موضعی یا خوراکی برای درمان استفاده کند.

داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (Immunosuppressants)

این داروها مانع از واکنش بیش‌از‌حد سیستم ایمنی می‌شوند و از حملات اگزما جلوگیری می‌کنند.
اما ممکن است با عوارض جدی همراه باشند، مانند:

• افزایش احتمال ابتلا به سرطان
• عفونت‌های مزمن
• فشار خون بالا
• آسیب به کلیه‌ها

این داروها فقط تحت نظر پزشک متخصص و در موارد خاص استفاده می‌شوند.

درمان‌های مکمل، سبک زندگی و روش‌های جایگزین برای کنترل اگزما

در کنار داروها و درمان‌های پزشکی، برخی روش‌های درمانی مکمل و تغییرات سبک زندگی می‌توانند به کنترل بهتر اگزما کمک کنند. این روش‌ها ممکن است خارش، التهاب و دفعات بروز علائم (flare-up) را کاهش دهند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشند.

نوردرمانی (Phototherapy)

نوردرمانی یا فتوتراپی یکی از روش‌های بالینی برای درمان اگزماست که از نور فرابنفش کنترل‌شده (UVB) یا لامپ‌های خورشیدی مخصوص استفاده می‌کند. این روش باعث کاهش واکنش‌های بیش‌فعال سیستم ایمنی می‌شود و می‌تواند:

• علائم اگزما را کاهش دهد
• عود مجدد را کمتر کند
• از بروز عفونت‌های پوستی باکتریایی جلوگیری کند

نوردرمانی معمولاً نیاز به جلسات منظم و پیوسته دارد و تنها باید تحت نظر متخصص پوست انجام شود.

تغییر سبک زندگی و کنترل استرس

استرس یکی از عوامل تحریک‌کننده‌ی شناخته‌شده در اگزماست. کاهش استرس می‌تواند به کاهش دفعات و شدت flare-up کمک کند.

روش‌های پیشنهادی برای کنترل استرس:

• تمرینات تنفس عمیق
• مدیتیشن و مراقبه ذهنی
• یوگا یا پیلاتس
• گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش
• داشتن خواب کافی و منظم

همچنین استفاده از کمپرس سرد روی ناحیه‌ی خارش‌دار یا حمام کوتاه با آب ولرم به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه می‌تواند در تسکین فوری مؤثر باشد.

درمان‌های جایگزین و خانگی

برخی روش‌های طبیعی ممکن است به کاهش التهاب یا خارش کمک کنند. با این حال، پیش از مصرف هرگونه مکمل گیاهی یا روش جایگزین، حتماً با پزشک مشورت کنید، چون ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشند یا برای برخی افراد مناسب نباشند.

درمان‌های جایگزین رایج برای اگزما شامل:

• نوشیدن چای سبز، سیاه یا اولانگ
• استفاده از روغن‌های طبیعی مانند:
• روغن نارگیل
• روغن آفتابگردان
• روغن گل مغربی (Evening Primrose)
• روغن گل گاوزبان

طب سوزنی

رایحه‌درمانی (Aromatherapy)

تکنیک‌های آرام‌سازی ذهن و بدن مانند:

• مدیتیشن
• یوگا
• آرام‌سازی عضلانی پیشرونده
• تجسم ذهنی هدایت‌شده (Guided imagery)

تشخیص اگزما چگونه انجام می‌شود؟

برای تشخیص اگزما، آزمایش اختصاصی خاصی وجود ندارد. در بسیاری از موارد، پزشک تنها با بررسی علائم شما و معاینه پوست می‌تواند به تشخیص اگزما برسد.

با این حال، در موارد خاص ممکن است از روش‌های زیر استفاده شود:

• بیوپسی پوست (نمونه‌برداری)

در مواردی که تشخیص قطعی دشوار باشد، پزشک ممکن است نمونه کوچکی از پوست را بردارد و برای بررسی به آزمایشگاه آسیب‌شناسی پوست (Dermatopathology) ارسال کند.

• تست پچ (Patch Test)

تست پچ برای شناسایی آلرژن‌های محرک اگزما استفاده می‌شود، به‌ویژه در مواردی که درماتیت تماسی مطرح است.
این تست یک ابزار کمکی برای تشخیص علت تحریک پوستی است، اما به‌تنهایی برای تشخیص اگزما کافی نیست.

نحوه انجام تست پچ:

یک ماده آلرژی‌زا روی چسب مخصوص قرار داده می‌شود

چسب روی پوست (معمولاً پشت یا بازو) قرار می‌گیرد

پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت، پوست بررسی می‌شود

اگر پوست در محل چسب قرمز، متورم یا ملتهب شود، ممکن است آن ماده برای فرد محرک باشد

عوامل خطر اگزما (Risk Factors)

برخی شرایط می‌توانند احتمال ابتلا به اگزما را افزایش دهند:

• کودکانی که دچار آسم یا آلرژی‌های فصلی (تب یونجه) هستند، بیشتر در معرض اگزما قرار دارند
• بزرگسالانی که پیش از سن ۳۰ سالگی دچار آسم یا آلرژی شده‌اند، نیز در معرض ریسک بالاترند
• اگر سابقه خانوادگی اگزما، آسم یا آلرژی در خانواده وجود داشته باشد، احتمال بروز اگزما بیشتر می‌شود

عوارض اگزما | چه مشکلاتی ممکن است در پی داشته باشد؟

اگر اگزما به‌درستی کنترل و درمان نشود، ممکن است با عوارض جدی و مزمن همراه شود. برخی از این عوارض شامل موارد زیر است:

اختلال در خواب

خارش شدید شبانه یکی از شایع‌ترین مشکلات افراد مبتلا به اگزماست که می‌تواند کیفیت خواب را به‌شدت کاهش دهد.

عفونت‌های پوستی

خاراندن مداوم باعث آسیب به لایه‌ی بیرونی پوست شده و راه را برای ورود باکتری‌ها و ویروس‌ها باز می‌کند. در این شرایط ممکن است پوست دچار عفونت‌های ثانویه شود که نیاز به آنتی‌بیوتیک دارند.

آسم و آلرژی فصلی (تب یونجه)

اگزما به‌ویژه در کودکان زیر ۱۲ سال ممکن است منجر به بروز یا تشدید آسم و آلرژی‌های تنفسی شود.

ضخیم شدن و سفتی پوست

خاراندن مکرر می‌تواند به مرور زمان باعث ضخیم، زبر و فلس‌مانند شدن پوست شود (پدیده‌ای به نام لیکنیفیکیشن).

ابتلا به انواع دیگر اگزما

داشتن یک نوع اگزما ممکن است احتمال ابتلا به سایر انواع اگزما را افزایش دهد.

پیشگیری از اگزما | چگونه از flare-up جلوگیری کنیم؟

اگرچه اگزما یک بیماری مزمن است، اما می‌توان با تغییر سبک زندگی و رعایت نکاتی ساده، شدت و دفعات بروز آن را کاهش داد.

راهکارهای ساده برای پیشگیری از اگزما:

• کاهش استرس روزانه از طریق مدیتیشن، خواب کافی و تکنیک‌های آرام‌سازی
• شناسایی و پرهیز از عوامل محرک (آلرژن‌ها، غذاها، مواد شیمیایی و...)
• تمیز نگه‌داشتن پوست و شستن روزانه با شوینده‌های ملایم
• کاهش مدت حمام یا دوش به ۱۰ دقیقه یا کمتر
• استفاده از آب ولرم به‌جای آب داغ
• مرطوب‌سازی منظم پوست به‌ویژه پس از حمام
• انتخاب محصولات فاقد رنگ و رایحه برای شست‌وشو، شست‌وشوی لباس و لوازم آرایشی
• مصرف منظم داروها و کرم‌های تجویز شده طبق دستور پزشک
• پرهیز از خاراندن پوست حتی در زمان خارش شدید (استفاده از کمپرس سرد یا پماد)

چشم‌انداز بیماری اگزما | آیا قابل درمان است؟

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

• شدیدتر شده‌اند
• به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهند
• یا باعث اختلال در خواب و کارهای روزانه‌تان شده‌اند